Warszawski Pawiak, jedno z najbardziej ponurych miejsc w historii Polski, stanowił symbol walki o wolność oraz oporu wobec zaborców i okupantów. Jego mury widziały cierpienia tysięcy Polaków, którzy, zamknięci w celach więziennych, oddawali swoje życie w walce za ojczyznę. Historia Pawiaka sięga lat 1830–1836, kiedy to został wybudowany z inicjatywy carskich władz jako więzienie przeznaczone głównie dla więźniów politycznych. Początkowo służył do izolowania tych, którzy stawiali opór rosyjskiemu zaborcy, a później, w czasie II wojny światowej, stał się miejscem kaźni dla tysięcy Polaków walczących z niemieckim okupantem.
Podczas II wojny światowej Pawiak stał się centralnym miejscem represji wobec członków polskiego ruchu oporu, osób zaangażowanych w działalność konspiracyjną, a także tych, którzy przypadkowo znaleźli się w niemieckich łapankach. Z Pawiaka wywożono więźniów do obozów koncentracyjnych lub rozstrzeliwano ich w miejscach masowych egzekucji, takich jak Palmiry. Od października 1939 roku do sierpnia 1944 roku przez to więzienie przeszło około 100 tysięcy osób, z czego 37 tysięcy zginęło, a 60 tysięcy zostało wywiezionych do obozów śmierci.
Dziś Pawiak jest symbolem męczeństwa i walki, a pamięć o jego ofiarach jest wciąż żywa. Moneta "Pamięci więźniów warszawskiego Pawiaka", wyemitowana przez Narodowy Bank Polski, stanowi nie tylko wyjątkowy przedmiot kolekcjonerski, ale także nośnik historii i pamięci o ludziach, którzy zginęli w walce o wolność.
Pawiak został zbudowany na zlecenie władz carskich jako miejsce odosobnienia dla polskich patriotów. Jego historia jest nierozerwalnie związana z tragicznymi wydarzeniami, które rozegrały się na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Już od początku swojego istnienia więzienie stało się miejscem kaźni dla wielu polskich działaczy niepodległościowych, którzy nie zgadzali się z rosyjską dominacją.
Po wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku Pawiak stał się jednym z głównych ośrodków represji wobec uczestników tego zrywu narodowego. Z czasem więzienie to stało się synonimem cierpienia i walki, będąc miejscem, gdzie więziono i torturowano najbardziej oddanych sprawie niepodległości Polaków.
Najtragiczniejszy okres w historii Pawiaka przypada na lata II wojny światowej. W czasie okupacji niemieckiej więzienie to stało się miejscem masowych represji wobec polskiego społeczeństwa. W jego murach przetrzymywano nie tylko mężczyzn i kobiety podejrzewane o działalność konspiracyjną, ale także dzieci, osoby starsze, a nawet całe rodziny. Niemcy stosowali brutalne metody przesłuchań, a wielu więźniów nigdy nie opuściło murów Pawiaka żywych.
Pawiak stał się miejscem, które na zawsze zapisało się w pamięci Polaków jako symbol cierpienia, ale także nieustającej walki o wolność. W 1944 roku, gdy zbliżający się front wschodni zmuszał Niemców do wycofania się z Warszawy, Pawiak został wysadzony w powietrze, aby zatrzeć ślady niemieckich zbrodni. Dziś na miejscu dawnego więzienia znajduje się Muzeum Więzienia Pawiak, które jest jednym z najważniejszych miejsc pamięci narodowej.
21 sierpnia 2024 roku Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę o nominale 10 zł, która upamiętnia więźniów warszawskiego Pawiaka. Ta wyjątkowa emisja jest hołdem złożonym wszystkim tym, którzy w latach okupacji niemieckiej przeżyli niewyobrażalne cierpienia w murach tego więzienia. Moneta została zaprojektowana przez uznanego artystę Grzegorza Pfeifera, a jej produkcję zlecono Mennicy Polskiej S.A.
Moneta została wykonana ze srebra próby 999/1000, co podkreśla jej wysoką jakość i wartość numizmatyczną. Średnica monety wynosi 32 mm, a masa 14,14 g, co czyni ją przedmiotem, który łączy w sobie walory estetyczne i kolekcjonerskie. Brzeg monety jest gładki, a cała emisja została ograniczona do 10 000 sztuk, co sprawia, że jest to emisja limitowana, dostępna tylko dla najbardziej zapalonych kolekcjonerów.
Na rewersie monety umieszczono wizerunek Pomnika Drzewa Pawiackiego na tle krat więziennych, co stanowi symbol pamięci o wszystkich ofiarach tego miejsca. Pomnik Drzewa Pawiackiego, znajdujący się na dziedzińcu Muzeum Więzienia Pawiak, jest wykonany z brązu i symbolizuje wieczną pamięć o więźniach, którzy cierpieli w murach Pawiaka. Z kolei na awersie monety widnieje fragment wejścia do Muzeum Więzienia Pawiak, co podkreśla związek tej emisji z historycznym miejscem pamięci.
Emitując tę monetę, Narodowy Bank Polski przypomina o męczeństwie Polaków walczących o niepodległość oraz o konieczności kultywowania pamięci narodowej. Monety kolekcjonerskie, takie jak ta, pełnią istotną rolę w upamiętnianiu historii i tradycji, a jednocześnie stanowią atrakcyjną inwestycję dla kolekcjonerów. Warto również podkreślić, że dzięki selektywnemu złoceniu, które zdobi rewers monety, każdy egzemplarz staje się wyjątkowy i jeszcze bardziej pożądany przez kolekcjonerów.
Emisja srebrna moneta Pamięci więźniów warszawskiego Pawiaka rewers
Emisja srebrna moneta Pamięci więźniów warszawskiego Pawiaka awers
Najnowsza emisja NBP jest jedną z bardziej niezwykłych. To srebrna moneta kolekcjonerska o nominale 50 złotych, dedykowana sztuce medalierskiej i postaci Stanisława Małachowskiego.
Srebrna moneta kolekcjonerska Narodowego Banku Polskiego przedstawia ks. Władysława Gurgacza, kapłana i uczestnika polskiego podziemia niepodległościowego. Emisja jest częścią serii przypominającej o osobach, które sprzeciwiały się powojennemu reżimowi komunistycznemu.
Moneta kolekcjonerska poświęcona Henrykowi Flame „Bartkowi” to wyjątkowy przedmiot, który łączy w sobie walory artystyczne i historyczne. Dzięki detalom, takim jak Krzyż Komandorski czy symbol Polski Walczącej, moneta ta oddaje hołd jednej z ważnych postaci polskiego podziemia niepodległościowego.
