Emisja srebrnej i złotej monety Hetmani Rzeczypospolitej Jan Karol Chodkiewicz

Na przełomie XVI i XVII wieku Rzeczpospolita prowadziła równoległe konflikty ze Szwecją, Imperium Osmańskim oraz na kierunku moskiewskim. Sytuacja geopolityczna państwa była determinowana przez konieczność obrony rozległych granic przy jednoczesnym kryzysie skarbu koronnego, co uniemożliwiało utrzymywanie licznej armii stałej. Działania wojenne w tym okresie wymagały od dowódców łączenia staropolskiej sztuki walki jazdą z nowoczesną inżynierią i logistyką, pozwalającą na prowadzenie długotrwałych kampanii defensywnych. Jan Karol Chodkiewicz był jednym z głównych realizatorów tej strategii, wprowadzając do armii litewskiej wzorce fortyfikacyjne i rygor taktyczny zaczerpnięty bezpośrednio z doświadczeń europejskich.

Spis treści:

• 1. Jan Karol Chodkiewicz: Edukacja i doświadczenie z Malty

• 2. Kariera wojskowa: Od tłumienia powstań po Inflanty

• 3. Kircholm 1605: Zestawienie sił i przebieg starcia

• 4. Chocim 1621: Strategia defensywna i inżynieria polowa

• 5. Historia serii „Hetmani Rzeczypospolitej” w NBP

• 6. Dane techniczne: Monety z 23 października 2025 r.

Narodowy Bank Polski 23 października 2025 roku kontynuuje serię „Hetmani Rzeczypospolitej”, wprowadzając monety poświęcone Janowi Karolowi Chodkiewiczowi. Emisja składa się ze złotej monety o nominale 500 zł oraz srebrnej o nominale 10 zł. Oba numizmaty mają masę 31,10 g, co odpowiada jednej uncji czystego kruszcu i zostały wybite w technologii wysokiego reliefu. Wybór tej techniki pozwala na szczegółowe, trójwymiarowe odwzorowanie elementów uzbrojenia, rysów twarzy oraz schematów planów fortyfikacyjnych na powierzchni kruszcu.

Jan Karol Chodkiewicz: Edukacja w Ingolstadt i doświadczenie z Malty

Jan Karol Chodkiewicz (1561–1621) odebrał wykształcenie w jezuickim kolegium w Wilnie, a następnie na Uniwersytecie w Ingolstadt w Bawarii. Po studiach wyjechał do Europy Zachodniej, by zgłębiać wiedzę wojskową w praktyce. Kluczowy dla jego przyszłej kariery był pobyt na Malcie, gdzie pod okiem kawalerów maltańskich analizował systemy budowy twierdz, techniki odpierania długotrwałych oblężeń oraz organizację logistyki w warunkach izolacji. Wiedzę tę uzupełnił w Niderlandach, przyglądając się reformom piechoty i nowym metodom prowadzenia ognia zaporowego.

Po powrocie do kraju brał udział w tłumieniu powstania Nalewajki (1596) pod komendą Stanisława Żółkiewskiego oraz w wyprawie Jana Zamoyskiego na Wołoszczyznę (1600). Służba u boku tych dowódców pozwoliła mu połączyć teoretyczną wiedzę o zachodnich fortyfikacjach z polską szkołą manewru jazdą. Jako hetman wielki litewski musiał samodzielnie finansować część wydatków armii i utrzymywać dyscyplinę w nieopłaconych oddziałach, co wymuszało na nim stosowanie surowych metod dowodzenia.

Portret Hetmana Jana Karola Chodkiewicza

Kariera wojskowa: Od tłumienia powstań po dowództwo w Inflantach

Samodzielne dowodzenie Chodkiewicza przypadło na okres wojen ze Szwecją o Inflanty. Po sukcesach w bitwach pod Kokenhausen i Białym Kamieniem, gdzie wykazał się zdolnością do prowadzenia szybkich operacji zaczepnych, przejął pełną odpowiedzialność za front północny. Walki w Inflantach cechowały się trudnymi warunkami terenowymi i chronicznym brakiem regularnego wsparcia finansowego z centralnego skarbu państwa.

Chodkiewicz kładł szczególny nacisk na rozpoznanie terenu przed każdym starciem. Osobiście wyznaczał pozycje dla poszczególnych oddziałów, co pozwalało mu na precyzyjne wykorzystanie przeszkód naturalnych w celu zneutralizowania przewagi liczebnej wroga. Dzięki tej strategii potrafił paraliżować działania liczniejszego przeciwnika, ograniczając mu pole manewru i zmuszając do walki na warunkach dyktowanych przez stronę litewską.

Kircholm 1605: Zestawienie sił, liczby i przebieg starcia

Bitwa pod Kircholmem (27 września 1605) była wynikiem próby odblokowania Rygi przez wojska szwedzkie. Chodkiewicz, dysponując znacznie mniejszymi siłami, zdecydował się na walną bitwę w otwartym polu, stawiając na szybkość i siłę uderzenia husarii wspieranej przez piechotę. Sukces pod Kircholmem był wynikiem sprowokowania przeciwnika do zejścia ze wzgórz na równinę.

Hetman sprowokował Szwedów do opuszczenia ich pozycji obronnych, pozorując odwrót lewego skrzydła. Gdy piechota szwedzka opuściła umocnienia i straciła zwartość szyku, uderzyła na nią husaria. W ciągu trzech godzin armia Karola IX została rozbita. Mimo zwycięstwa militarnego, brak pieniędzy na żołd uniemożliwił Chodkiewiczowi kontynuowanie ofensywy i trwałe opanowanie Inflant.

Chocim 1621: Strategia defensywna i rola inżynierii polowej

W 1621 roku Chodkiewicz dowodził obroną Chocimia przed armią osmańską sułtana Osmana II. Dysponował siłami polsko–litewskimi i kozackimi w łącznej liczbie ok. 50 000 żołnierzy, przy czym korpus kozacki pod wodzą Sahajdacznego stanowił niemal połowę tej liczby. Wojska tureckie liczyły według szacunków od 120 000 do 150 000 ludzi.

Chodkiewicz oparł obronę na systemie nowoczesnych fortyfikacji ziemnych, redut i szańców. Budowle te niwelowały przewagę liczebną przeciwnika, zmuszając go do szturmowania wąskich, ufortyfikowanych odcinków pod bezpośrednim ogniem artylerii i piechoty. Chodkiewicz zmarł w obozie 24 września 1621 roku, ale przygotowana przez niego linia obrony utrzymała się do momentu podpisania pokoju 9 października, co zahamowało ekspansję turecką.

Historia serii „Hetmani Rzeczypospolitej” w NBP – wykaz emisji

Seria NBP „Hetmani Rzeczypospolitej” obejmuje emisje o niskich nakładach, wykonane z czystego kruszcu próby 999. Projektantką wszystkich monet w serii jest Dobrochna Surajewska. Dotychczas w serii ukazały się następujące walory:

• Stanisław Żółkiewski – emisja 7 października 2020 r.

• Stanisław Koniecpolski – emisja 22 maja 2023 r.

• Jan Karol Chodkiewicz – emisja 23 października 2025 r.

Następną zaplanowaną emisją w kalendarzu Narodowego Banku Polskiego jest banknot kolekcjonerski „Tysiąclecie koronacji Bolesława Chrobrego”, którego wprowadzenie do obiegu przewidziano na 5 listopada 2025 r.

Dane techniczne: Złota moneta 500 zł i srebrna 10 zł z 23 października 2025 r.

Na rewersie monet umieszczono popiersie hetmana oraz schematyczny fragment planu bitwy pod Chocimiem. Awers zawiera godło Rzeczypospolitej Polskiej, rok emisji 2025, nominał oraz atrybuty władzy hetmańskiej: buławę i herb rodowy Kościesza.

Hetmani Rzeczypospolitej Jan Karol Chodkiewicz moneta srebrna rewers i awers

Hetmani Rzeczypospolitej Jan Karol Chodkiewicz moneta złota rewers i awers

Wprowadzenie monet z wizerunkiem Jana Karola Chodkiewicza stanowi trzeci etap realizacji serii „Hetmani Rzeczypospolitej”. Emisja ta, podobnie jak poprzednie, opiera się na parametrze jednej uncji kruszcu i technologii wysokiego reliefu. Postać hetmana została przedstawiona w powiązaniu z dokumentacją historyczną w postaci planów bitewnych oraz heraldyki rodowej, co jest stałym elementem merytorycznym tego cyklu emisyjnego.

Powiązana oferta

• Moneta Jan Karol Chodkiewicz 10 złotych

• Moneta Stanisław Żółkiewski 10 złotych

Przeczytaj inne artykuły na blogu:

• Emisja kolekcjonerskich monet Hetmani Rzeczypospolitej – Stanisław Żółkiewski (NBP 2025)
• Seria monet "Stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości" część 1
• Monety Hetmani Rzeczypospolitej: Stanisław Koniecpolski - Nowa emisja NBP