Srebrna moneta upamiętniająca Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę” jest kolejną wyemitowaną w serii Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni. Wydana z inicjatywy Narodowego Banku Polskiego, moneta ta nie tylko oddaje hołd jednemu z najbardziej znanych przedstawicieli Żołnierzy Niezłomnych, ale również staje się jednym z elementów edukacji historycznej i narodowej pamięci. Okres po II wojnie światowej, w którym „Łupaszka” kontynuował walkę o wolność Polski był czasem pełnym przemocy i represji ze strony nowej władzy komunistycznej. Historia ta choć bolesna, jest nieodłącznym elementem polskiej tożsamości. Srebrna moneta kolekcjonerska w temacie Łupaszki jest przypomnieniem o odwadze, poświęceniu i tragedii. To również wyraz szacunku dla tych, którzy stawiali opór komunistycznemu reżimowi.
Zygmunt Szendzielarz znany jako "Łupaszka", urodził się 12 marca 1910 roku w Stryju, na terenie dzisiejszej Ukrainy. Był najmłodszym synem Karola urzędnika kolejowego i Eufrozyny z Osieckich. Miał pięcioro rodzeństwa: dwie siostry Stefanię i Józefę Marę oraz trzech braci z których dwaj Marian i Rudolf, walczyli w obronie Lwowa. Rudolf zginął w walce, a Marian został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Jego brat Adam został zamordowany przez Niemców za przynależność do Armii Krajowej.
Szendzielarz rozpoczął swoją edukację w gimnazjum we Lwowie, a następnie kontynuował naukę w Stryju. Od 14 listopada 1931 do 12 sierpnia 1932 był słuchaczem Kursu Unitarnego w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Po ukończeniu kursu kontynuował naukę w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. W sierpniu 1934 roku został mianowany podporucznikiem i przydzielony do 4 pułku ułanów w Wilnie, gdzie dowodził plutonem, a później szwadronem.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku dowodził 2. Szwadronem w 4 Pułku Ułanów. Po rozbiciu pułku przez Niemców Szendzielarz próbował przedostać się na Węgry lecz został wzięty do niewoli niemieckiej, z której udało mu się uciec.
Po wojnie, nie mogąc dostać się do odtwarzanego Wojska Polskiego we Francji, Szendzielarz wrócił do Wilna i zaangażował się w działalność konspiracyjną w ramach Związku Walki Zbrojnej - późniejszej Armii Krajowej. Początkowo działał w strukturach Kół Pułkowych przyjmując pseudonim "Łupaszka". Od końca 1939 roku aż do aresztowania w 1948 roku był aktywnym uczestnikiem polskiego ruchu oporu przeciwko okupacji niemieckiej i sowieckiej.
W połowie 1947 roku po próbach kontaktu ze strony UB i propozycji rozwiązania oddziałów, "Łupaszka" podjął decyzję o zaprzestaniu aktywnej walki i próbie powrotu do życia cywilnego. Przeniósł się na Śląsk, a później do Zakopanego, gdzie utrzymywał kontakt z pozostałymi członkami ruchu oporu. W czerwcu 1948 roku został aresztowany przez UB i po procesie skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 roku w Warszawie.
Zygmunt Szendzielarz został pośmiertnie odznaczony wieloma odznaczeniami, w tym Krzyżem Srebrnym oraz Złotym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych i Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Jego życie i poświęcenie dla Polski zostało uhonorowane pochówkiem na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
„Łupaszka” zasłynął jako jeden z najbardziej nieugiętych dowódców partyzanckich w Polsce powojennej. Jego działania choć kontrowersyjne, były motywowane głębokim przekonaniem o konieczności walki o suwerenność Polski. Znany z bezkompromisowej postawy wobec wrogów narodu, „Łupaszka” prowadził swoich ludzi w wielu akcjach przeciwko siłom niemieckim, a później przeciwko aparatu bezpieczeństwa komunistycznego. Kontrowersje wokół jego postaci i Żołnierzy Niezłomnych dotyczą zarówno metod prowadzenia walki jak i trudnych decyzji, które musieli podejmować w ekstremalnych warunkach. Mimo to, dla wielu Polaków „Łupaszka” pozostaje symbolem odwagi i poświęcenia, przywołującym refleksję nad ceną wolności i niezależności. Dlaczego jednak postać ta jest kontrowersyjna?
Zbrodnia w Dubinkach jest jednym z tragicznych wydarzeń, które miały miejsce na Wileńszczyźnie w czasie II wojny światowej, wpisując się w ciąg polsko-litewskiego konfliktu. W czerwcu 1944 roku w ramach wzajemnych odwetów między Litwinami w służbie niemieckiej, a partyzantami Armii Krajowej, doszło do serii zbrodni na ludności cywilnej - w tym w Dubinkach. Historycy różnią się co do liczby ofiar tych wydarzeń. Według Pawła Rokickiego w akcji odwetowej obejmującej Dubinki oraz inne miejscowości życie straciło 68 osób, z czego 75% stanowiły kobiety i dzieci. Inne źródła podają, że w samej miejscowości Dubinki zabito 27 osób. Paweł Rokicki sugeruje, że w osadzie wojskowej Dubinki śmierć poniosło prawdopodobnie 21 osób z sześciu gospodarstw.
Wydarzenia te są uznawane za zbrodnie wojenne, choć wokół osobistej odpowiedzialności majora Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” za te zdarzenia toczy się debata. Niektórzy badacze jak Kazimierz Krajewski i Grzegorz Wąsowski, uznają tezy o jego odpowiedzialności za tendencyjne. Według relacji rozkaz o akcji odwetowej, który mógł wydać „Łupaszka” nie zakładał zabijania kobiet i dzieci, jednak dokument ten nie zachował się, co komplikuje jednoznaczne przypisanie winy.
Moneta kolekcjonerska dedykowana majorowi „Łupaszce” to piękny numizmat, łączący wysoką wartość artystyczną z głębokim przesłaniem historycznym. Na rewersie znajduje się dokładnie odwzorowany portret Zygmunta Szendzielarza, otoczony symbolami jego odwagi i walki – Orderem Wojennego Virtuti Militari, wstęgą w barwach narodowych z symbolem Polski Walczącej. Widnieje również hasło „Zachowali się jak trzeba”, które występuje również na wcześniejszych monetach z serii.
Awers przedstawia symboliczne rozerwane kraty więzienne. Podkreślając pragnienie wolności, które motywowało „Łupaszkę” i jego towarzyszy do kontynuowania walki nawet w najtrudniejszych warunkach. Moneta wybita w srebrze próby Ag 925, o średnicy 32,00 mm i wadze 14,14 g z nakładem ograniczonym do 10 000 sztuk, stanowi nie tylko cenny obiekt kolekcjonerski, ale również ważny element edukacyjny, przekazujący przyszłym pokoleniom historię o niezłomności i poświęceniu dla ojczyzny.
Srebrna moneta kolekcjonerska poświęcona Zygmuntowi Szendzielarzowi „Łupaszce” to wyraz głębokiego szacunku dla historii Polski i jej bohaterów. Kontrowersje wokół postaci „Łupaszki” i Żołnierzy Niezłomnych choć istotne, nie w każdej opinii umniejszają ich znaczenia w walce o wolną Polskę. Ta moneta będąc przypomnieniem o trudnych czasach i skomplikowanych decyzjach zachęca do refleksji nad wartościami, które kształtują naszą tożsamość narodową. Jego życie zakończyło się aresztowaniem przez UB i egzekucją w 1951 roku. Postać „Łupaszki” jest zarówno symbolem odwagi i poświęcenia, jak i przypomnieniem o złożoności historycznych wydarzeń, w tym o tragicznych zbrodniach w Dubinkach, będących przedmiotem debaty historycznej.
Zygmunt Szendzielarz - Major Łupaszka w 1948 roku
Rewers srebrnej monety 10 złotych poświęconej majorowi Łupaszce
Awers srebrnej monety 10 złotych poświęconej majorowi Łupaszce
10 zł 100. rocznica utworzenia Banku Polskiego SA to srebrna moneta kolekcjonerska, wyemitowana przez Narodowy Bank Polski w 2024 roku. Moneta została wybita z okazji 100. rocznicy utworzenia Banku Polskiego SA. Moneta jest wykonana z srebra próby Ag999, o masie 31,10 g i średnicy 32 mm.
