Srebrna moneta upamiętniająca Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę” jest kolejną wyemitowaną w serii Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni. Wydana z inicjatywy Narodowego Banku Polskiego, moneta ta nie tylko oddaje hołd jednemu z najbardziej znanych przedstawicieli Żołnierzy Niezłomnych, ale również staje się jednym z elementów edukacji historycznej i narodowej pamięci. Okres po II wojnie światowej, w którym „Łupaszka” kontynuował walkę o wolność Polski był czasem pełnym przemocy i represji ze strony nowej władzy komunistycznej. Historia ta choć bolesna, jest nieodłącznym elementem polskiej tożsamości. Srebrna moneta kolekcjonerska w temacie Łupaszki jest przypomnieniem o odwadze, poświęceniu i tragedii. To również wyraz szacunku dla tych, którzy stawiali opór komunistycznemu reżimowi.
Zygmunt Szendzielarz znany jako "Łupaszka", urodził się 12 marca 1910 roku w Stryju, na terenie dzisiejszej Ukrainy. Był najmłodszym synem Karola urzędnika kolejowego i Eufrozyny z Osieckich. Miał pięcioro rodzeństwa: dwie siostry Stefanię i Józefę Marę oraz trzech braci z których dwaj Marian i Rudolf, walczyli w obronie Lwowa. Rudolf zginął w walce, a Marian został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Jego brat Adam został zamordowany przez Niemców za przynależność do Armii Krajowej.
Szendzielarz rozpoczął swoją edukację w gimnazjum we Lwowie, a następnie kontynuował naukę w Stryju. Od 14 listopada 1931 do 12 sierpnia 1932 był słuchaczem Kursu Unitarnego w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Po ukończeniu kursu kontynuował naukę w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. W sierpniu 1934 roku został mianowany podporucznikiem i przydzielony do 4 pułku ułanów w Wilnie, gdzie dowodził plutonem, a później szwadronem.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku dowodził 2. Szwadronem w 4 Pułku Ułanów. Po rozbiciu pułku przez Niemców Szendzielarz próbował przedostać się na Węgry lecz został wzięty do niewoli niemieckiej, z której udało mu się uciec.
Po wojnie, nie mogąc dostać się do odtwarzanego Wojska Polskiego we Francji, Szendzielarz wrócił do Wilna i zaangażował się w działalność konspiracyjną w ramach Związku Walki Zbrojnej - późniejszej Armii Krajowej. Początkowo działał w strukturach Kół Pułkowych przyjmując pseudonim "Łupaszka". Od końca 1939 roku aż do aresztowania w 1948 roku był aktywnym uczestnikiem polskiego ruchu oporu przeciwko okupacji niemieckiej i sowieckiej.
W połowie 1947 roku po próbach kontaktu ze strony UB i propozycji rozwiązania oddziałów, "Łupaszka" podjął decyzję o zaprzestaniu aktywnej walki i próbie powrotu do życia cywilnego. Przeniósł się na Śląsk, a później do Zakopanego, gdzie utrzymywał kontakt z pozostałymi członkami ruchu oporu. W czerwcu 1948 roku został aresztowany przez UB i po procesie skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 roku w Warszawie.
Zygmunt Szendzielarz został pośmiertnie odznaczony wieloma odznaczeniami, w tym Krzyżem Srebrnym oraz Złotym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych i Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Jego życie i poświęcenie dla Polski zostało uhonorowane pochówkiem na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
„Łupaszka” zasłynął jako jeden z najbardziej nieugiętych dowódców partyzanckich w Polsce powojennej. Jego działania choć kontrowersyjne, były motywowane głębokim przekonaniem o konieczności walki o suwerenność Polski. Znany z bezkompromisowej postawy wobec wrogów narodu, „Łupaszka” prowadził swoich ludzi w wielu akcjach przeciwko siłom niemieckim, a później przeciwko aparatu bezpieczeństwa komunistycznego. Kontrowersje wokół jego postaci i Żołnierzy Niezłomnych dotyczą zarówno metod prowadzenia walki jak i trudnych decyzji, które musieli podejmować w ekstremalnych warunkach. Mimo to, dla wielu Polaków „Łupaszka” pozostaje symbolem odwagi i poświęcenia, przywołującym refleksję nad ceną wolności i niezależności. Dlaczego jednak postać ta jest kontrowersyjna?
Zbrodnia w Dubinkach jest jednym z tragicznych wydarzeń, które miały miejsce na Wileńszczyźnie w czasie II wojny światowej, wpisując się w ciąg polsko-litewskiego konfliktu. W czerwcu 1944 roku w ramach wzajemnych odwetów między Litwinami w służbie niemieckiej, a partyzantami Armii Krajowej, doszło do serii zbrodni na ludności cywilnej - w tym w Dubinkach. Historycy różnią się co do liczby ofiar tych wydarzeń. Według Pawła Rokickiego w akcji odwetowej obejmującej Dubinki oraz inne miejscowości życie straciło 68 osób, z czego 75% stanowiły kobiety i dzieci. Inne źródła podają, że w samej miejscowości Dubinki zabito 27 osób. Paweł Rokicki sugeruje, że w osadzie wojskowej Dubinki śmierć poniosło prawdopodobnie 21 osób z sześciu gospodarstw.
Wydarzenia te są uznawane za zbrodnie wojenne, choć wokół osobistej odpowiedzialności majora Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” za te zdarzenia toczy się debata. Niektórzy badacze jak Kazimierz Krajewski i Grzegorz Wąsowski, uznają tezy o jego odpowiedzialności za tendencyjne. Według relacji rozkaz o akcji odwetowej, który mógł wydać „Łupaszka” nie zakładał zabijania kobiet i dzieci, jednak dokument ten nie zachował się, co komplikuje jednoznaczne przypisanie winy.
Moneta kolekcjonerska dedykowana majorowi „Łupaszce” to piękny numizmat, łączący wysoką wartość artystyczną z głębokim przesłaniem historycznym. Na rewersie znajduje się dokładnie odwzorowany portret Zygmunta Szendzielarza, otoczony symbolami jego odwagi i walki – Orderem Wojennego Virtuti Militari, wstęgą w barwach narodowych z symbolem Polski Walczącej. Widnieje również hasło „Zachowali się jak trzeba”, które występuje również na wcześniejszych monetach z serii.
Awers przedstawia symboliczne rozerwane kraty więzienne. Podkreślając pragnienie wolności, które motywowało „Łupaszkę” i jego towarzyszy do kontynuowania walki nawet w najtrudniejszych warunkach. Moneta wybita w srebrze próby Ag 925, o średnicy 32,00 mm i wadze 14,14 g z nakładem ograniczonym do 10 000 sztuk, stanowi nie tylko cenny obiekt kolekcjonerski, ale również ważny element edukacyjny, przekazujący przyszłym pokoleniom historię o niezłomności i poświęceniu dla ojczyzny.
Srebrna moneta kolekcjonerska poświęcona Zygmuntowi Szendzielarzowi „Łupaszce” to wyraz głębokiego szacunku dla historii Polski i jej bohaterów. Kontrowersje wokół postaci „Łupaszki” i Żołnierzy Niezłomnych choć istotne, nie w każdej opinii umniejszają ich znaczenia w walce o wolną Polskę. Ta moneta będąc przypomnieniem o trudnych czasach i skomplikowanych decyzjach zachęca do refleksji nad wartościami, które kształtują naszą tożsamość narodową. Jego życie zakończyło się aresztowaniem przez UB i egzekucją w 1951 roku. Postać „Łupaszki” jest zarówno symbolem odwagi i poświęcenia, jak i przypomnieniem o złożoności historycznych wydarzeń, w tym o tragicznych zbrodniach w Dubinkach, będących przedmiotem debaty historycznej.
Zygmunt Szendzielarz - Major Łupaszka w 1948 roku
Rewers srebrnej monety 10 złotych poświęconej majorowi Łupaszce
Awers srebrnej monety 10 złotych poświęconej majorowi Łupaszce
Zamek w Łańcucie, jeden z ważniejszych zabytków w Polsce, został uwieczniony na nowej monecie okolicznościowej z serii „Odkryj Polskę”. Ta emisja to wyjątkowy sposób na podkreślenie jego historycznego znaczenia i architektonicznego piękna. Moneta stanowi ciekawą propozycję dla kolekcjonerów oraz miłośników polskiego dziedzictwa.
